De geschiedenis van de aarde is nauw verbonden met vulkanische activiteit., die indrukwekkende verschijnselen die in de loop van miljoenen jaren de planeet hebben gevormd, het wereldwijde klimaat hebben veranderd en soms het voortbestaan van hele soorten, waaronder de onze, in gevaar hebben gebracht. Vulkanen zijn niet alleen spectaculair vanwege de lava- en asuitbarstingen die ze veroorzaken, maar ook omdat ze een cruciale uiting zijn van de interne processen op aarde. Ze zorgen voor verandering op geologisch, sociaal en klimatologisch niveau..
In dit artikel reizen we door de tijd en de ruimte om de meest historische vulkaanuitbarstingen te bespreken.— en vaak tragisch — die de geologische evolutie hebben gevormd en een onuitwisbare stempel op de menselijke beschaving hebben gedrukt. Dankzij getuigenissen, wetenschappelijke studies en vooruitgang in de vulkanologie begrijpen we nu beter hoe, waar en waarom deze gigantische gebeurtenissen plaatsvinden, en wat hun meest ingrijpende gevolgen zijn geweest.
Het belang van vulkanen in de geschiedenis van de aarde
Vulkanen spelen een essentiële rol in de geologische en klimatologische geschiedenis van de planeet.De afgelopen twee miljoen jaar, Grote uitbarstingen hebben geleid tot uitstervingen, klimaatveranderingen en grootschalige geografische transformaties.Ze vormen niet alleen het reliëf, maar ook hun uitstoot in de atmosfeer. Ze kunnen de temperatuur wereldwijd veranderen en het leven op aarde beïnvloeden..
Vulkanologie, de wetenschap die deze verschijnselen bestudeert, heeft de afgelopen decennia enorme vooruitgang geboekt dankzij moderne instrumenten, ijskernanalyses, nauwkeurige datering en satellietwaarnemingen. Grote vulkanen vormen niet alleen een risico voor de bevolking in de omgeving, ze zijn ook van groot belang voor het begrijpen van het klimaat uit het verleden en de processen die de continenten hebben gevormd..
Vulkanische Explosiviteitsindex (VEI): hoe de kracht van een uitbarsting wordt gemeten
De Vulkanische Explosiviteitsindex (VEI) wordt gebruikt om de omvang en intensiteit van vulkaanuitbarstingen te classificeren.Deze schaal is ontwikkeld door vulkanologen Christopher G. Newhall en Stephen Self en loopt van 0 tot 8 logaritmen. De schaal beoordeelt verschillende parameters, zoals de hoeveelheid uitgestoten materiaal, de hoogte van de uitbarstingskolom en de duur van de gebeurtenis.
Een VEI-waarde van 1 komt overeen met kleine, aanhoudende uitbarstingen zoals die van Stromboli., terwijl een VEI van 8 wijst op grote catastrofes zoals Taupo. Dezelfde VEI kan verschillende gevolgen hebben, afhankelijk van de geografie, het klimaat, de bevolkingsdichtheid en bijbehorende verschijnselen zoals tsunami's, modderstromen en lahars..
De meest verwoestende uitbarstingen zijn niet altijd de meest explosieve.Vaak is het hogere aantal slachtoffers het gevolg van secundaire factoren, zoals slecht rampenbeheer, de nabijheid van menselijke nederzettingen of de ineenstorting van ecosystemen en oogsten na de vulkaanuitbarsting.
Prehistorische vulkaanuitbarstingen met wereldwijde impact
De eerste werkelijk gigantische uitbarstingen die ooit zijn geregistreerd, dateren van lang voor het ontstaan van de beschaving.Twee daarvan springen eruit: ze hebben bijna geleid tot het uitsterven van de mensheid en de sporen daarvan zijn overal ter wereld terug te vinden.
- De uitbarsting van het Tobameer (Sumatra, Indonesië)Ongeveer 75.000 jaar geleden vond bij deze supervulkaan de krachtigste uitbarsting van de laatste twee miljoen jaar plaats. Daarbij werd ongeveer 2.800 kubieke kilometer aan materiaal uitgestoten. As bedekte grote delen van de planeet Studies suggereren dat de menselijke bevolking dramatisch is afgenomen, aangezien bijna alle groepen die Afrika hadden verlaten, verdwenen. Naar schatting daalden de temperaturen wereldwijd dramatisch, waardoor de mens op de rand van uitsterven stond.
- De uitbarsting van Thera (Santorini, Griekenland)Ongeveer 3.600 jaar geleden (1600 v.Chr.) was het eiland Santorini het toneel van een enorme explosie die materie uitspoot ter grootte van vier keer de Krakatau. Er ontstonden minstens vier tsunami's, die dorpen verwoestten en het landschap van de Egeïsche Zee radicaal veranderden, wat bijdroeg aan de ondergang van de Minoïsche beschaving.
Historische uitbarstingen die de geologie en beschaving veranderden
De kronieken van de mensheid staan vol met verhalen en getuigenissen van grote uitbarstingen die de loop van de geschiedenis veranderden., van de oudheid tot de moderne tijd. Veel ervan zijn gedocumenteerd door kroniekschrijvers, archeologen en, meer recent, door geavanceerde wetenschappelijke middelen.
Vesuvius (Italië, jaar 79): de vernietiging van Pompeii en Herculaneum
De Vesuvius in de baai van Napels was het toneel van een van de best gedocumenteerde uitbarstingen uit de oudheid.Op 24 augustus 79 n.Chr., nadat de vulkaan eeuwenlang ogenschijnlijk niet actief was geweest, barstte de vulkaan met enorme kracht uit. Daarbij spoot hij as, lapilli en giftige gassen uit die de steden Pompeii, Herculaneum, Oplontis en Stabiae bedolven.
Plinius de Jongere was getuige van de catastrofe en beschreef zijn ervaringen in brieven aan zijn vriend Tacitus.waarin de uitbarsting, het instorten van daken door het gewicht van vulkanisch materiaal en de oprukkende dodelijke pyroclastische stromen worden beschreven.
- Geschat wordt dat tussen de 1.500 en 4.000 mensen om het leven zijn gekomen.Hoewel recente studies dit cijfer naar boven bijstellen, vanwege resten die zijn gevonden in villa's, op stranden en in havenloodsen.
- De as bedekte de stad met een laag van wel 25 meter dik.waardoor de skeletten en gebouwen uitzonderlijk goed bewaard zijn gebleven. Hierdoor konden we de impact van de gebeurtenis gedetailleerd reconstrueren.
- De uitbarsting van de Vesuvius gaf zijn naam aan de term "Pliniaanse uitbarstingen", gebruikt voor de meest intense en langdurige explosies.
Het risico van de Vesuvius bestaat nog steeds vanwege de nabijheid van Napels, een metropool met meer dan drie miljoen inwoners.Uit de geschiedenis blijkt dat deze vulkaan eens in de tweeduizend jaar een grote uitbarsting kan hebben.
Tambora (Indonesië, 1815): de uitbarsting die het klimaat van de wereld veranderde
De Tambora is de locatie van de dodelijkste vulkaanuitbarsting en de grootste klimaatimpact die ooit in de moderne geschiedenis zijn gedocumenteerd.Op 5 april 1815 stootte deze Indonesische vulkaan meer dan 160 kubieke kilometer aan materiaal uit, waardoor de vulkaankegel instortte en een caldera met een diameter van zes kilometer ontstond.
De directe en indirecte gevolgen ervan waren verwoestend.:
- Er vielen tussen de 60.000 en 120.000 doden., de meesten door honger en daaropvolgende ziekten (slechts 10.000 mensen stierven meteen).
- De wolk van zwavel en as veranderde de atmosfeer en veroorzaakte het "jaar zonder zomer" in 1816.: sneeuwval op het noordelijk halfrond tijdens de zomer, een daling van 0,5ºC tot 0,7ºC in de wereldwijde temperatuur, verwoeste oogsten en de ergste hongersnood van de XNUMXe eeuw.
- De gevolgen verspreidden zich naar Europa en Noord-Amerika, met meteorologische anomalieën die als inspiratie dienden voor artistieke en literaire werken, zoals de mythe van Frankenstein.
De uitbarsting van de Tambora veranderde voorgoed de menselijke perceptie van de kracht van de natuur en haar kwetsbaarheid voor grote vulkaanuitbarstingen..
Krakatau (Indonesië, 1883): de explosie die over de hele wereld resoneerde
De Krakatau, gelegen in de Straat Soenda, barstte eind augustus 1883 catastrofaal uitDe reeks explosies bereikte een hoogtepunt op 27 augustus, toen het grootste deel van het eiland in stukken werd geblazen. Dit veroorzaakte een schokgolf die meerdere keren over de hele wereld trok en 4.800 km verderop te horen was.
- Het geluid van de explosie is een van de luidste die ooit zijn geregistreerd., met een geluidsniveau van 180 decibel op 160 kilometer afstand.
- Er ontstonden gigantische tsunami’s van wel 40 meter hoog. die meer dan 160 dorpen en kustplaatsen op de eilanden Java en Sumatra verwoestte en waarbij ongeveer 36.417 mensen om het leven kwamen.
- De uitbarstingskolom bereikte een hoogte van 80 kilometer en de as verspreidde zich over de hele wereld, wat spectaculaire optische effecten en tijdelijke weersverstoringen veroorzaakte.
- Het verhaal van Krakatau verspreidde zich over de hele wereld dankzij de komst van de telegraaf.waardoor het symbool staat voor de kwetsbaarheid van de beschaving voor de natuur.
Ilopango (El Salvador, jaar 540): de vergeten catastrofe van Midden-Amerika
Op minder dan 20 kilometer van het centrum van San Salvador ligt de caldera van de Ilopango-vulkaan.die in 540 na Christus de op één na grootste explosie in Midden-Amerika in 84.000 jaar veroorzaakte. Het Ilopangomeer, met een oppervlakte van ruim 70 km², is vandaag de dag de stille getuige van een gebeurtenis waarbij zo'n 84 kubieke kilometer aan materiaal werd uitgestoten en gewassen, dorpen en hele beschavingen werden bedolven onder lagen 'jonge witte aarde'..
- De uitbarsting verwoestte het westen, midden en oosten van El Salvador., met een aslaag die op grote gebieden zo'n drie meter dik werd en die onmiddellijk tussen de 40.000 en 80.000 mensenlevens eiste.
- De ramp veroorzaakte een demografische en culturele crisiswaardoor 100.000 tot 400.000 overlevenden moesten migreren. Velen van hen bezweken in de daaropvolgende maanden en jaren door gebrek aan voedsel en water.
- De Ilopango verergerde de wereldwijde afkoeling die in 536 was begonnen nog verder. door een andere grote uitbarsting (waarschijnlijk op IJsland), die bijdroeg aan de "Pest van Justinianus" en een zeer ernstige crisis in Eurazië en het Middellandse Zeegebied.
De uitbarsting van de Ilopango is een voorbeeld van de wereldwijde impact van vulkanen in Midden-Amerika, die buiten hun directe omgeving vaak wordt onderschat.
Mont Pelée (Martinique, 1902): de totale tragedie in het Caribisch gebied
Op 8 mei 1902 werd de stad Saint-Pierre, de meest welvarende stad op het eiland Martinique, binnen enkele minuten verwoest door een pyroclastische stroom van de Mont Pelée.Deze explosie verwoestte in enkele minuten een hele stad, waarbij meer dan 29.000 mensen omkwamen. Slechts drie mensen overleefden, waaronder Ludger Sylbaris, dankzij zijn opsluiting in een ondergrondse cel.
- De uitbarsting van de Pelée was bijzonder dodelijk vanwege het gebrek aan kennis en voorbereiding op vulkanische risico's.De aard en omvang van de pyroclastische stromen, die met een snelheid van meer dan 100 km/u voortbewegen en alles op hun pad verwoesten, waren onbekend.
- Het wetenschappelijke werk van Alfred Lacroix, getuige en wetenschapper van de gebeurtenis, droeg bij aan de geboorte van de moderne vulkanologie en aan het onderzoek naar de risico's die gepaard gaan met vulkanen..
Nevado del Ruiz (Colombia, 1985): de vermijdbare ramp
Nevado del Ruiz, in het Andesgebergte, was het toneel van een van de ergste rampen in de moderne geschiedenis van Latijns-Amerika.Op 13 november 1985 zorgde een qua volume relatief kleine uitbarsting (0,02 km³, VEI 3) ervoor dat de gletsjer smolt en er dodelijke lahars (modderstromen) ontstonden, die de valleien afdaalden en de stad Armero verwoestten.
- Ongeveer 23.000 mensen stierven in Armero en de materiële schade bedroeg meer dan 7.700 miljard dollar (destijds), wat 20% van het Colombiaanse BBP betrof.
- Ondanks eerdere tekenen van vulkanische activiteit en het bestaan van risicokaarten, werd massale evacuatie verhinderd door het ontbreken van een adequate institutionele respons en alarmsystemen.De tragedie van Omayra Sánchez, het meisje dat vastzat in de modder en het puin, werd een symbool van de ramp.
De tragedie van de Nevado del Ruiz markeerde een keerpunt in het beheer van vulkaanuitbarstingen en de maatschappelijke perceptie van geologische risico's..
Pinatubo (Filippijnen, 1991): de best beheerde uitbarsting van de XNUMXe eeuw
Op het eiland Luzon barstte de vulkaan Pinatubo in juni 1991 uit, nadat deze eeuwenlang schijnbaar niet actief was geweest. Het was een van de grootste uitbarstingen van de XNUMXe eeuw. (VEI 6, 10 km³ uitgestoten materiaal). De gebeurtenis leidde tot de preventieve evacuatie van meer dan 200.000 mensen en een wereldwijde temperatuurdaling van 0,4°C tot 0,6°C door de uitstoot van aerosolen en zwaveldioxide in de stratosfeer.
De directe impact was relatief gering wat betreft het aantal slachtoffers (932 doden)., dankzij effectief internationaal management en respons. De materiële schade, de verwoesting van huizen en de instorting van infrastructuur hielden echter maandenlang aan.
Eyjafjallajökull (IJsland, 2010): de vulkaan die Europa verlamde
Deze subglaciale vulkaan op IJsland barstte op 20 maart 2010 uit. Aanvankelijk ontstonden er basaltische lavafonteinen die veel belangstelling van toeristen trokken.Maar op 14 april vond er een omslag naar hydrovulkanische modus plaats toen magma in contact kwam met het gletsjerijs, waardoor zeer fragmentarische explosies en zeer fijne as ontstonden.
- De aswolk werd door de heersende winden snel richting Europa verspreid.waardoor de grootste luchtvaartchaos in de recente geschiedenis ontstond: meer dan 100.000 vluchten werden geannuleerd en 10 miljoen passagiers strandden.
- Het evenement testte de internationale coördinatie van de Volcanic Ash Advisory Centres (VAAC's) en het vermogen om te reageren op vulkaanuitbarstingen in dicht met elkaar verbonden gebieden.
- De directe economische kosten van het evenement worden geschat op ongeveer 23.000 miljard dollar..
Laki (IJsland, 1783): de hongersnood die de Europese geschiedenis beïnvloedde
Bij de uitbarsting van de Lakagigar (Laki) op IJsland, tussen 1783 en 1784, kwamen ruim 120 miljoen ton zwaveldioxide vrij. Heel Europa werd bedekt met een giftige waas.De gevolgen ervan leidden tot de dood van 80% van de IJslandse veestapel en hongersnood voor 25% van de bevolking. De deeltjes en gassen bereikten het Europese continent, waardoor de armoede en sociale crises van vóór de Franse Revolutie verergerden.
- Dalende temperaturen en mislukte oogsten zorgden jarenlang voor veel ellende.Hiermee wordt aangetoond hoe een uitbarsting op duizenden kilometers afstand van grote bevolkingscentra kan bijdragen aan belangrijke sociaal-politieke veranderingen.
Historische vulkanen met een hoog dodental
Veel vulkaanuitbarstingen zijn de geschiedenis ingegaan, niet zozeer vanwege hun omvang, maar vanwege het aantal slachtoffers dat ze achterlieten.Hieronder vatten we enkele van de dodelijkste samen:
- Tambora (1815): tot 85.000 doden, voornamelijk door hongersnood en daarmee samenhangende ziekten.
- Krakatau (1883): meer dan 36.000 doden, het merendeel door tsunami's.
- Berg Pelée (1902): 29.000 doden door pyroclastische stroom.
- Nevado del Ruiz (1985): 23.080 doden door lahars.
- Unzen (Japan, 1792): 15.000 slachtoffers, voornamelijk door een tsunami na de uitbarsting.
- Santa Maria (Guatemala, 1902): meer dan 8.700 doden.
- Kelut (Indonesië, 1919): ongeveer 5.000 doden door de modderstroom uit het kratermeer.
- Papandayan (Indonesië, 1772): 3.000 doden door de instorting van de vulkaan.
- Lamington (Papoea-Nieuw-Guinea, 1951): 2.942 doden door een uitbarsting van het Pliniaanse type.
- Bult (Mexico, 1982): ongeveer 2.000 slachtoffers, de grootste vulkaanuitbarsting in de moderne Mexicaanse geschiedenis.
- Nyosmeer (Kameroen, 1986): 1.746 doden door plotselinge vrijlating van vulkanische gassen.
- La Soufrière (Saint Vincent, Caribisch gebied, 1902): 1.565 doden.
- Agung (Indonesië, 1963): 1.138 doden door pyroclastische stromen.
- Merapi (Indonesië, 1930): 1.363 doden.
- Pinatubo (Filipijnen, 1991):932 doden, een voorbeeld van goed crisismanagement ondanks de omvang.
Voorspellende uitbarstingen van het Pleistoceen en het Holoceen: het geval van Taupo
Als we nog verder teruggaan in de tijd, dan zien we dat de mega-uitbarsting van de Taupo-vulkaan in Nieuw-Zeeland, zo'n 26.500 jaar geleden, genoeg materiaal uitspuugde om de maximale VEI-index te verkrijgen (8).Naar schatting 1.170 km³ materiaal werd verspreid en bedekte het Noordereiland met een laag ignimbriet van wel 200 meter dik. Zulke gebeurtenissen zijn relatief zeldzaam, maar ze herinneren ons aan het latente destructieve vermogen van de natuur.
Andere vulkanen en uitbarstingen van groot belang
- Chaitén (Chili, 2008): De hevigste uitbarsting in Chili sinds 1932, met de evacuatie van 6.000 mensen en de verwoesting van de gelijknamige stad.
- Mount Saint Helens (Verenigde Staten, 1980)Wordt beschouwd als de ergste vulkaanuitbarsting in de geschiedenis van de VS, met een aswolk van 24 kilometer, meer dan 350 km² verbrand bos en 57 doden.
- Nevado del Huila (Colombia, 1994): Aardbeving en lahar die hele dorpen verwoestten en ongeveer 1.000 slachtoffers eisten.
- Nyiragongo (Congo, 1977)Door het snel leeglopen van het lavameer stierven binnen enkele minuten honderden mensen.
Geologische en klimatologische gevolgen van grote vulkanen
Grote vulkaanuitbarstingen overstijgen lokale rampen en hebben wereldwijde gevolgen.Door zwavelaerosolen en fijne as in de stratosfeer uit te stoten, Ze weerkaatsen zonlicht, verlagen de temperatuur op aarde en veranderen weerpatronen., zoals gebeurde met Tambora, Pinatubo en Laki.
Momenteel is het monitoren van vulkanische activiteit van essentieel belang voor het beperken van risico's.Internationale coördinatie via satellieten, sensoren en noodnetwerken stelt ons in staat om de impact van toekomstige uitbarstingen gedeeltelijk te anticiperen. Maar de kwetsbaarheid blijft groot in dichtbevolkte gebieden, en geologische gebeurtenissen herinneren ons herhaaldelijk aan de noodzaak om wetenschap, voorlichting en investeringen in preventie te combineren.
De rol van risicomanagement in de vulkanische geschiedenis
De impact van uitbarstingen hangt niet alleen af van de kracht van de natuur, maar ook het menselijk vermogen om te anticiperen, te reageren en te leren van fouten uit het verleden. Voorbeelden zoals Pinatubo laten zien dat goed management duizenden levens kan redden, terwijl de tragedie in Armero de prijs laat zien van inactiviteit en gebrek aan communicatie.
De vulkanische geschiedenis is een constante herinnering aan de noodzaak van de grenzen van de planeet bestuderen, begrijpen en respecterenUitbarstingen hebben de geologie, het klimaat, de cultuur en zelfs de demografie van de wereld beïnvloed. Ze maken deel uit van de dynamiek van de aarde en hun onderzoek is essentieel voor het plannen van de toekomst en het begrijpen van het geologische en menselijke verleden.