Vulkanen zijn fascinerende geologische structuren die het diepe binnenste van de aarde verbinden met het aardoppervlak. Deze gigantische natuurlijke schoorstenen zijn niet alleen verantwoordelijk voor het vormen van indrukwekkende vulkaanlandschappen, maar hebben door hun uitbarstingen ook invloed gehad op de menselijke geschiedenis. Om hun gedrag beter te begrijpen, classificeert de geologie ze in verschillende typen, op basis van uiteenlopende criteria. Onder hen vallen de vulkanen op hydromagmatisch, scheuren y ondergronds, die unieke kenmerken vertonen wat betreft zowel hun ontstaan als hun eruptieve activiteit.
Dankzij deze classificatie kunnen we de oorsprong, de eruptieve dynamiek en de risico's die aan elk type verbonden zijn, analyseren. Dit is essentieel voor het voorkomen van natuurrampen en voor territoriale planning. Bovendien kunnen we door historische uitbarstingen beter begrijpen welke impact deze verschijnselen hebben op het milieu en de bevolking. In dit artikel nemen we je mee op een complete geologische reis om te ontdekken hoe vulkanen worden geclassificeerd, welke soorten er zijn en welke voorbeelden uit het echte leven ons belangrijke lessen kunnen leren. Als u dieper op het onderwerp wilt ingaan, nodigen wij u uit om meer te lezen over vulkanisme en het belang ervan.
Hoe worden vulkanen geclassificeerd?
Vulkanen kunnen worden geclassificeerd op basis van verschillende geologische en vulkanologische criteria. Tot de meest relevante behoren:
- Volgens het type uitbarsting: magmatisch, freatomagmatisch of freatisch.
- Door zijn vorm en structuur: schild, stratovulkaan, sintelkegel, koepel, enz.
- Volgens uw activiteit: actief, inactief of uitgestorven.
- Naar het type lava en de uitgestoten producten: basaltisch, andesitisch, dacitisch of rhyolitisch.
Tot de meer specifieke classificaties behoren de hydromagmatische vulkanen, spleetvulkanen en ondergrondse of subglaciale uitbarstingen, die deel uitmaken van de eruptieve typen die worden gedefinieerd door de manier waarop magma en andere elementen, zoals water, op elkaar inwerken. Om de verschillende functies beter te begrijpen, kunt u het artikel raadplegen over soorten vulkanen.
Vulkaanuitbarstingen: explosief en uitbundig
Een van de belangrijkste aspecten in de vulkanologie is het onderscheid tussen explosieve uitbarstingen y uitbundig:
- Explosieven: worden gekenmerkt door het heftig vrijkomen van vaste fragmenten, gassen en as. Dit gebeurt wanneer het magma viskeus is en veel silica bevat. Dit silica houdt gassen vast en creëert druk.
- Uitbundig:magma is vloeibaar en arm aan gassen. De lava stroomt geleidelijk uit de krater of spleet en vormt grote stromen, maar zonder grote explosies.
Hawaïaanse vulkanen vertonen bijvoorbeeld een duidelijk type van uitbarsting, terwijl Pliniaanse of Peliaanse vulkanen explosieve uitbarstingen met een grote verwoestende kracht vertegenwoordigen. Het is cruciaal om deze mechanismen te begrijpen. Voor meer informatie over hun classificatie kunt u het artikel lezen op Tambora-vulkaan.
Magmatische uitbarstingen: classificatie en voorbeelden
Deze uitbarstingen ontstaan wanneer magma naar de oppervlakte stijgt, waardoor verschillende typen vulkanen ontstaan, afhankelijk van hun gedrag. Laten we eens naar de belangrijkste kijken:
Pliniaanse uitbarstingen
Ze zijn het gewelddadigst en het destructiefst. Ze worden gekenmerkt door eruptieve kolommen die zich tussen de 20 en 30 kilometer hoog. Explosieve en uitbarstende fasen wisselen elkaar af, met uitstoot van as, gassen, lava en pyroclasten. Een historisch voorbeeld was de uitbarsting van de Vesuvius in 79 na Christus die Pompeii en Herculaneum begroef. Deze uitbarstingen zijn ook leerzaam voor het onderzoek naar slapende vulkanen. Hier kunt u zich verder verdiepen in deze uitbarstingen. het verkennen van slapende vulkanen.
Andere Pliniaanse vulkanen zijn onder meer: de Teide (Spanje), Popocatepetl (Mexico), Fujiyama (Japan) en Mount Saint Helens (VS).
Peleaanse uitbarstingen
Ze danken hun naam aan de vulkaan Mont Pelée op Martinique. Dit zijn zeer explosieve uitbarstingen, waarbij het magma zo viskeus is dat het de schoorsteen verstopt. De uitbarstingen genereren brandende wolken of pyroclastische stromen die alles op hun pad kunnen vernietigen. De uitbarsting van 1902 verwoestte de stad Saint-Pierre. Dit soort activiteiten is van cruciaal belang om de vulkanisme en stollingsgesteenten.
Vulcan-uitbarstingen
Doordat het magma minder vloeibaar en meer viskeus is, raakt de krater verstopt. Hierdoor neemt de druk toe en kunnen er heftige explosies ontstaan. Lava stort snel uit elkaar en creëert daarbij dichte aswolken en vulkaanuitbarstingen. Ze vormen meestal kegels met grote hellingen. Voorbeeld: de vulkaan Vulcano op de Liparische eilanden.
Stromboliaanse uitbarstingen
Bij deze uitbarstingen zijn er afwisselend milde explosieve fasen en lavastromen. Lava is viskeuzer dan bij de Hawaiiaanse types maar behoudt een zekere vloeibaarheid. Er ontstaan gelaagde kegels, stratovulkanen genoemd. De vulkaan Stromboli, in Italië, vertegenwoordigt dit type en is al eeuwenlang actief. Om de eruptieve activiteit beter te begrijpen, kunt u hier meer informatie vinden over wat is lava?.
Hawaiiaanse uitbarstingen
Magma komt naar buiten via spleten of vulkanische tunnels met voortdurende stromen van zeer vloeibare lava met weinig gas. Het zijn de stilste uitbarstingen en ze worden geassocieerd met vulkanen van lage helling en grote uitbreiding. Bekend voorbeeld: Hawaïaanse vulkanen zoals de Kilauea.
IJslandse of spleetuitbarstingen
Dit type uitbarsting komt overal voor grote scheuren of spleten in de aardkorst, waar zeer vloeibare lava uitkomt. De lavastromen strekken zich uit en vormen dikke vulkanische plateaus. Bekende voorbeelden zijn de Deccan-plateau in India en de Laki-kloof in IJsland.
Freatomagmatische uitbarstingen: wanneer magma zich met water vermengt
Dit type uitbarsting wordt veroorzaakt door de interactie tussen magma en water (uit zeeën, meren of grondwater). Deze plotselinge menging produceert stoom onder hoge druk, wat heftige explosies tot gevolg heeft. Er worden drie subtypes onderscheiden:
Surtseyan uitbarstingen
Ze komen voor in ondiepe wateren (zoals de zee of meren) en veroorzaken explosies door direct contact tussen magma en water. De naam is afkomstig van het eiland Surtsey (IJsland), dat in 1963 ontstond na een uitbarsting van dit type. Zij kunnen vormen nieuwe vulkanische eilanden. Deze uitbarstingen zijn vooral interessant voor de studie van de oorsprong van nieuwe eilanden.
Onderwateruitbarstingen
Zeer algemeen, maar niet erg zichtbaar. De waterdruk zorgt ervoor dat gassen niet gemakkelijk kunnen ontsnappen. Meestal blijven ze onopgemerkt, behalve wanneer er een grote hoeveelheid magma vrijkomt of wanneer ze in meren voorkomen. Dan zijn de gevolgen duidelijker merkbaar.
Subglaciale uitbarstingen
Zij ontwikkelen onder grote lagen ijs, zoals gletsjers. Magma doet ijs smelten en verzamelt water, waardoor explosies kunnen ontstaan of subglaciale meren kunnen ontstaan. Dit type uitbarsting vindt plaats bij vulkanen op IJsland of Antarctica. Ze hebben meestal vlakke toppen en steile hellingen.
Freatische uitbarstingen: zonder de aanwezigheid van magma
Freatische uitbarstingen zijn vulkanisch explosief zonder uitlaat voor magma. Ze ontstaan wanneer water indirect in contact komt met een vulkanische warmtebron, bijvoorbeeld diep magma, en plotseling in stoom verandert, wat een enorme explosie veroorzaakt.
Bij dit type uitbarsting worden water, as, stenen en stoom de lucht in geblazen, maar er komt geen lava vrij. Hoewel ze minder spectaculair zijn, kunnen ze erg gevaarlijk zijn omdat geen duidelijke voortekenen vertonen.
Emblematische gevallen van vulkaanuitbarstingen
Hieronder bespreken we enkele van de meest gedocumenteerde uitbarstingen die de verschillende soorten vulkanen en uitbarstingen perfect illustreren:
Quizapu-vulkaan (Chili, 1932)
Een Pliniaanse uitbarsting die begon een 30 km hoge askolom, die regio's in Argentinië en Brazilië treft. De ramp veroorzaakte grote sociaal-economische schade en een wereldwijde daling van de temperatuur op het zuidelijk halfrond.
Hudson-vulkaan (Chili, 1991)
Grote explosieve uitbarsting, met verspreiding van 4 km³ tefra die meer dan 1200 kilometer lang was. De ziekte veroorzaakte ernstige schade in Patagonië, met gevolgen voor het vee en woestijnvorming.
Planchón-Peteroa-vulkaan (Argentinië-Chili, 1991)
Een uitbarsting freatomagmatisch waardoor een nieuwe krater ontstond en as tot een hoogte van minder dan 1000 meter werd verspreid. Hoewel de intensiteit laag was, had de ramp een grote impact op het vee. Daarom werden er preventieve evacuaties uitgevoerd.
Vulkaan Lascar (Chili, 1993)
Subplinische uitbarsting met een eruptieve kolom van maximaal 23 km lang. De aswolk verspreidde zich tot in Argentinië en veroorzaakte pyroclastische stromen in Chili. Deze gebeurtenis was een van de belangrijkste in Noord-Chili.
Chaitén-vulkaan (Chili, 2008)
Explosieve uitbarsting na meer dan 9000 jaar inactiviteit. De vorming van een siliciumkoepel en de daaropvolgende instorting veroorzaakte pyroclastische stromen en lahars. De stad werd volledig ontruimd.
Puyehue - Vulkanisch complex Cordón Caulle (Chili, 2011)
Fissuuruitbarsting met eruptieve kolom tot 14 km lang en asregens in Argentinië. Het vliegveld van Bariloche was 7 maanden gesloten. Ook waren er pyroclastische stromen en maandenlang aanhoudende emissies.
Copahue-vulkaan (Argentinië-Chili, 2012)
Uitbarsting aanvankelijk hydromagmatisch wat zich ontwikkelde tot Stromboliaans. In de krater vormde zich een pyroclastische kegel en er werd asregen waargenomen tot op 50 km afstand. De stad Caviahue werd tijdelijk ontruimd.
Calbuco-vulkaan (Chili, 2015)
Hevige subplinische uitbarsting met 17,5 km kolom. Er vonden pyroclastische stromen, lahars en massale evacuaties plaats. In Argentinië veroorzaakte de as luchtvervuiling en schade aan vee.
Deze gebeurtenissen tonen aan dat De classificatie van vulkanen volgens hun uitbarstingsgedrag is een essentieel hulpmiddel voor de studie en het beheer van vulkanische risico's. Van gigantische Pliniaanse explosies tot stille, wijdverspreide uitbarstingen in Hawaïaanse stijl: elk type vulkaan vertegenwoordigt een unieke geologische dynamiek met even uiteenlopende gevolgen.
